Η Επίδραση των Μέσων Ενημέρωσης στα Φυλετικά Στερεότυπα*

Τα μέσα ενημέρωσης έχουν την ικανότητα να διαμορφώνουν το πώς βλέπουμε τον κόσμο ωστόσο, η επιρροή τους δεν είναι πάντα ευεργετική. Συχνά μέσα από τις ιστορίες που επιλέγουν να προωθήσουν, τα μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν στην ενίσχυση φυλετικών στερεοτύπων, καλλιεργώντας έτσι προκαταλήψεις που επηρεάζουν σημαντικά τη κοινωνία. Με βάση τις μελέτες των Dukes και Gaither (2017), Dixon και Maddox (2005), και άλλων ερευνητών, σε αυτό το άρθρο εξετάζεται πώς τα μέσα ενημέρωσης διαμορφώνουν και ενισχύουν τα φυλετικά στερεότυπα.

Τι είναι τα Φυλετικά Στερεότυπα;

Τα φυλετικά στερεότυπα, όπως περιγράφονται από τον Lippmann (1922), είναι απλοποιημένες και γενικευμένες εικόνες που δημιουργούμε στο μυαλό μας για ομάδες ανθρώπων. Πρόκειται για "εικόνες" που βασίζονται σε πολιτισμικές αφηγήσεις και προκαταλήψεις, οι οποίες βοηθούν τους ανθρώπους να κατανοούν την πολυπλοκότητα του κόσμου μέσα από στενά φίλτρα. Ωστόσο, ενώ τα στερεότυπα παρέχουν έναν τρόπο γρήγορης κατηγοριοποίησης, συχνά καταλήγουν να στερούν από τους ανθρώπους τη μοναδικότητά τους και να τους περιορίζουν σε μονοδιάστατες ερμηνείες.

Ο Ρόλος των Μέσων Ενημέρωσης στη Διαμόρφωση Στερεοτύπων

Τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση αυτών των στερεοτύπων, μέσω αρνητικών απεικονίσεων μειονοτικών ομάδων που ενισχύουν αυτές τις αντιλήψεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτές οι αρνητικές περιγραφές όχι μόνο μειώνουν την ενσυναίσθηση αλλά και ενισχύουν τις τάσεις κατηγορίας προς τα θύματα, διαιωνίζοντας τις προκαταλήψεις (Dukes & Gaither, 2017; Dixon & Maddox, 2005).

Οι ιστορίες που επιλέγουν να προβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης επηρεάζουν επίσης την κοινή γνώμη σε μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με τους Dukes και Gaither (2017), το κοινό τείνει να κατηγορεί περισσότερο τα θύματα αστυνομικής βίας όταν αυτά απεικονίζονται με αρνητικό και στερεοτυπικό τρόπο. Αντίθετα, όταν οι αφηγήσεις είναι θετικές και αντιστερεοτυπικές, η ενσυναίσθηση και η συμπάθεια αυξάνονται, ενώ η τάση κατηγορίας μειώνεται.

Συχνά, οι ειδήσεις εστιάζουν σε περιστατικά εγκληματικότητας που αφορούν μειονοτικές ομάδες, ενισχύοντας την αντίληψη ότι αυτές ευθύνονται για τα περισσότερα κοινωνικά προβλήματα (Dixon & Linz, 2000). Παράλληλα, οι εικόνες που προβάλλονται στα μέσα ενημέρωσης μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη ως προς την απειλή, καθώς οι στερεοτυπικές αναπαραστάσεις ενισχύουν την αίσθηση περί επικινδυνότητας των μειονοτικών ομάδων και επηρεάζουν τις κοινωνικές αντιλήψεις και συμπεριφορά (Arendt et al., 2015; Dixon & Maddox, 2005).

Η Έλλειψη Θετικών Αφηγημάτων

Οι Mustafaj και Dal Cin (2017) έδειξαν ότι τα αντιστερεοτυπικά αφηγήματα στα μέσα ψυχαγωγίας μπορούν να μειώσουν τις προκαταλήψεις. Ωστόσο, η έρευνα τους επισημαίνει ότι τα άτομα με έντονα προϋπάρχοντα στερεότυπα τείνουν να αποφεύγουν τέτοιου είδους αφηγήματα, περιορίζοντας έτσι την αποτελεσματικότητά τους στη μείωση των προκαταλήψεων.

Μέρος του προβλήματος είναι επίσης η έλλειψη θετικών αφηγήσεων για μειονοτικές ομάδες που θα βοηθούσαν στην ενίσχυση της ενσυναίσθηση και συμπάθειας (Dukes και Gaither 2017) και στην μείωση τάση κατηγορίας.Για παράδειγμα, ιστορίες για μειονοτικές ομάδες που συνεισφέρουν στην επιστήμη ή την τέχνη σπάνια λαμβάνουν την ίδια προσοχή με αρνητικά αφηγήματα (Dixon & Maddox, 2005).

Οι Επιπτώσεις των Στερεοτύπων

Τα στερεότυπα έχουν σημαντικές επιπτώσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο, οι αρνητικές αναπαραστάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε εσωτερικευμένες προκαταλήψεις, μειώνοντας την αυτοεκτίμηση και περιορίζοντας τις ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης (Arendt et al., 2015). Σε κοινωνικό επίπεδο, τα στερεότυπα ενισχύουν τις προκαταλήψεις, τη δυσπιστία και την πόλωση, εμποδίζοντας την κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών ομάδων (Dukes & Gaither, 2017).

Η σχέση μεταξύ στερεοτύπων και δικαιοσύνης είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Τα προκατειλημμένα αφηγήματα των μέσων ενημέρωσης επηρεάζουν τις αντιλήψεις των πολιτών στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι ένορκοι, και μπορούν να οδηγήσουν σε αυστηρότερες κρίσεις για θύματα από μειονοτικές ομάδες ή σε μεγαλύτερη επιείκεια προς δράστες από κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες (Dixon & Linz, 2000).

Πώς Μπορεί να Αντιστραφεί η Τάση;

Η αναστροφή της ενίσχυσης των στερεοτύπων από τα μέσα ενημέρωσης απαιτεί συντονισμένες ενέργειες τόσο από τους δημιουργούς περιεχομένου όσο και από το κοινό. Καταρχάς, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να υιοθετήσουν υπεύθυνες πρακτικές που αποφεύγουν τις στερεοτυπικές αφηγήσεις. Η παραγωγή αντιστερεοτυπικών ιστοριών, όπως επισημαίνεται από τη Ramasubramanian (2007), μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μείωση των προκαταλήψεων. Τέτοιες αφηγήσεις ενθαρρύνουν την παρουσίαση μειονοτικών ομάδων σε μη παραδοσιακούς ή θετικούς ρόλους, υπονομεύοντας τις στερεοτυπικές συνδέσεις που έχουν παγιωθεί.

Η ανάδειξη θετικών συνεισφορών των μειονοτικών κοινοτήτων μπορεί να συμβάλει στην αμφισβήτηση των κυρίαρχων στερεοτύπων και να προάγει μια πιο ισορροπημένη άποψη. Τα ευρήματα των Dixon & Maddox (2005) και των Mustafaj & Dal Cin (2017) υπογραμμίζουν τη σημασία των αντιστερεοτυπικών αφηγήσεων, ειδικά όταν αυτές παρουσιάζονται επαναλαμβανόμενα και με συνέπεια.

Παράλληλα, η εκπαίδευση του κοινού αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Προγράμματα εκπαίδευσης στα μέσα ενημέρωσης μπορούν να βοηθήσουν τους θεατές να αναγνωρίζουν τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις και να τις αμφισβητούν. Όπως έδειξαν οι Arendt et al. (2015), η ανάπτυξη κριτικής σκέψης ενισχύει την ανθεκτικότητα απέναντι στις αρνητικές αφηγήσεις και μειώνει την επίδραση των στερεοτύπων.

Συμπέρασμα

Τα μέσα ενημέρωσης αποτελούν έναν από τους ισχυρότερους φορείς διαμόρφωσης κοινωνικών αντιλήψεων. Όταν λειτουργούν με υπευθυνότητα, έχουν τη δυνατότητα να στηρίξουν περιθωριοποιημένες ομάδες και να συμβάλλουν στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Ωστόσο, η συχνή χρήση στερεοτυπικών αφηγήσεων και αναπαραστάσεων ενισχύει τις προκαταλήψεις και έχει αρνητικές επιπτώσεις.

Όπως αναλύθηκε προηγουμένως οι αρνητικές στερεοτυπικές αναπαραστάσεις μειονοτικών ομάδων στα μέσα ενημέρωσης ενισχύουν τις τάσεις θυματοποίησης και κατηγορίας, υπονομεύοντας την ενσυναίσθηση και τη στήριξη προς τα θύματα. Η επικράτηση τέτοιων αφηγήσεων έχει σοβαρές συνέπειες τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η εσωτερικευμένη προκατάληψη που δημιουργείται από την έκθεση σε αρνητικές απεικονίσεις επηρεάζει την αυτοεκτίμηση και τις ευκαιρίες των ατόμων. Παράλληλα, σε κοινωνικό επίπεδο, ενισχύεται η δυσπιστία, η κοινωνική πόλωση και οι ανισότητες στη δικαιοσύνη όπου για παράδειγμα, οι προκαταλήψεις που διαμορφώνονται μέσω των μέσων ενημέρωσης μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις των ενόρκων, να προκαλέσουν επιείκεια προς τους δράστες και να οδηγήσουν σε αυστηρότερη κρίση των θυμάτων.

Για να αναστραφεί αυτή η κατάσταση τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να υιοθετήσουν ηθικές πρακτικές και να προάγουν θετικές, αντιστερεοτυπικές αφηγήσεις. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση του κοινού, ώστε να κατανοεί τον ρόλο των μέσων στη διαμόρφωση των αντιλήψεών του και να αναπτύξει κριτική σκέψη.

Καταλήγοντας, συμπεραίνεται ότι, η δύναμη των μέσων ενημέρωσης έχει δύο όψεις. Μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο διαιώνισης των προκαταλήψεων ή ως εργαλείο κοινωνικής αλλαγής προς το καλύτερο. Προβάλλοντας ιστορίες που ενθαρρύνουν την ποικιλομορφία, που αμφισβητούν τα στερεότυπα και που υποστηρίζουν την αντικειμενική αλήθεια, μπορούν να συμβάλουν στην ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αλληλοκατανόηση και αποδοχή της διαφορετικότητας.

Βιβλιογραφία

• Lippmann, W. (1922). Public opinion. MacMillan Co. https://doi.org/10.1037/14847-000

• Arendt, F., Scherr, S., & Romer, D. (2015). Effects of news stereotypes on the perception of facial threat. Journal of Media Psychology, 27(4), 170–180. https://doi.org/10.1027/1864-1105/a000152

• Dixon, T. L., & Linz, D. (2000). Overrepresentation and underrepresentation of African Americans and Latinos as lawbreakers on television news. Journal of Communication, 50(2), 131–154. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.2000.tb02845.x

• Dixon, T. L., & Maddox, K. B. (2005). Skin tone, crime news, and social reality judgments: Priming the stereotype of the dark and dangerous Black criminal. Journal of Applied Social Psychology, 35(8), 1555–1570. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2005.tb02184.x

• Dukes, K. N., & Gaither, S. E. (2017). Black racial stereotypes and victim blaming: Implications for media coverage and criminal proceedings in cases of police violence against racial and ethnic minorities. Journal of Social Issues, 73(4), 789–807. https://doi.org/10.1111/josi.12248

• Mustafaj, E., & Dal Cin, S. (2017). Preexisting stereotypes and the selection of counter-stereotypical genius representations in entertainment media. Media Psychology, 20(3), 409–429. https://doi.org/10.1080/15213269.2016.1232304

• Ramasubramanian, S. (2007). Media-based strategies to reduce racial stereotypes activated by news stories. Journalism & Mass Communication Quarterly, 84(2), 249–264. https://doi.org/10.1177/107769900708400204

*Το άρθρο αυτό γράφτηκε στα πλαίσια εργασίας του μαθήματος PSY125 (Η Ψυχολογία Στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης) του Πανεπιστημίου του Sunderland